1. Eğitim Bilgi Sistemi
  2. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
  3. Özbek-Yeni Uygur Türkçesi (2025 - 2026)
Ders Adı Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS
Özbek-Yeni Uygur Türkçesi TDE 454 8 3 + 0 3 5
Ön Koşul Dersleri
Önerilen Seçmeli Dersler
Dersin Dili Türkçe
Dersin Seviyesi Lisans
Dersin Türü Seçmeli
Dersin Koordinatörü Prof.Dr. PAKİ KÜÇÜKER
Dersi Verenler
Dersin Yardımcıları
Dersin Kategorisi Alanına Uygun Öğretim
Dersin Amacı

Öğrencileri Özbek ve Yeni Uygur Türk şivelerinin edebî metinlerini okuyup anlayacak ve gerektiğinde dil bakımından inceleyecek yeterliliğe ulaştırmak.
Dersin İçeriği

Özbek ve Yeni Uygur Türkleri hakkında bilgi, bu şivelerin Türk dili içindeki yeri, şivelerin dil özellilerinin örnek edebî metinlerde gösterilmesi, metinlerin Türkiye Türkçesine aktarılması
# Ders Öğrenme Çıktıları Öğretim Yöntemleri Ölçme Yöntemleri
1 Özbek-Y.Uygur Türkçesinin dayandığı tarihî şiveleri kronolojik olarak sıralar. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası, Tartışma,
2 2. Özbek-Y.Uygur Türkçesinin çağdaş Türk şiveleri içindeki konumunu anlatır. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası,
3 Özbek-Y.Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini kendi cümleleriyle ifade eder. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası, Doğru Yanlış Testleri, Kısa Cevaplı Testler,
4 Okuduğu bir metnin Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait olup olmadığını belirler. Anlatım, Beyin Fırtınası,
5 Kiril harfli bir Özbek-Y.Uygur Türkçesi metninin çevriyazı harfli karşılığını gösterir. Anlatım, Tartışma,
6 Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait bir edebî metnin Türkiye Türkçesi karşılığını gösterir. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası, Tartışma,
7 Ses ve şekil bilgisi birikiminden şivenin özellikleriyle ilgili bilgilerinden yararlanarak Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait cümle ve kelimeleri çözümler. Anlatım, Tartışma,
8 Özbek-Y.Uygur Türkçesini diğer çağdaş Türk şiveleriyle karşılaştırırarak onlardan ayırt eder. Anlatım, Soru-Cevap,
9 Türkiye Türkçesine ait bir metindeki ifadelerin Özbek-Y.Uygur Türkçesiyle nasıl anlatılabileceğini tasarlar. Anlatım, Doğru Yanlış Testleri,
10 Elindeki bir Özbek-Y.Uygur Türkçesi metninde gördüğü özellikleri bu şivenin genel özelliklerine göre derleyip düzenler. Soru-Cevap,
11 Ses ve şekil bilgisi birikiminden yararlanarak Özbek-Y.Uygur Türkçesindeki ses ve şekil özelliklerinin ileride hangi biçimleri alacağı konusunda tahminde bulunur. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası,
12 Elindeki bir metnin tarihî mi çağdaş mı olduğu konusunda hüküm verir ve edebîlik bakımından değer biçer. Tartışma, Anlatım, Soru-Cevap,
13 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesini öğrenir. Anlatım, Soru-Cevap,
14 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesini öğrenir. Anlatım, Soru-Cevap, Beyin Fırtınası,
15 Özbek-Yeni Uygur Türkçesi ile diğer şiveler arasında bağlantı kurar. Beyin Fırtınası, Tartışma, Anlatım, Soru-Cevap,
Hafta Ders Konuları Ön Hazırlık
1 Özbek Türkçesinin Türk dili tarihi içindeki yeri, Özbek Kiril ve Lâtin alfabelerinin öğretilmesi Özbek Türkçesi üzerine yazılmış gramer kitaplarını araştırmak, örnek Özbek Kiril alfabesi incelemek.
2 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özellikleri Özbek Türkçesi üzerine yazılmış gramer kitaplarını araştırmak.
3 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerinin seçilmiş roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri üzerinde gösterilmesi Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
4 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerinin seçilmiş roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri üzerinde gösterilmesi Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
5 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerinin seçilmiş roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri üzerinde gösterilmesi Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
6 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesi Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
7 Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesi Özbek Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
8 Yeni Uygur Türkçesinin Türk dili tarihi içindeki yeri, Yeni Uygur Arap ve Lâtin alfabelerinin öğretilmesi Yeni Uygur Türkçesi üzerine yazılmış gramer kitaplarını araştırmak, örnek Yeni Uygur Arap alfabesi incelemek.
9 ARASINAV Genel konu tekrarı yapmak.
10 Yeni Uygur Türkçesinin Türk dili tarihi içindeki yeri, ses ve şekil özellikleri Yeni Uygur Türkçesi üzerine yazılmış gramer kitaplarını araştırmak.
11 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri üzerinde gösterilmesi Yeni Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
12 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri üzerinde gösterilmesi Yeni Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
13 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesi Yeni Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
14 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesi Yeni Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini örnekleyen roman, hikâye masal, fıkra vb. düz yazı metinleri derlemek, incelemek.
Kaynaklar
Ders Notu

Belirli bir kitap takip edilmeyecek, öğrencilere içerikle ilgili her türlü materyal öğretim üyeleri tarafından verilecektir.
Ders Kaynakları

Ahmet B. ERCİLASUN(Editör); Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yay. , Ank. 2007
Ahmet B. ERCİLASUN (bş. Kom.); Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bak. Yay.Ank. 1991
Ahmet B. ERCİLASUN (bş. Kom.); Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I iil-, TDK Yay., Ankara, 1998
Prof. Dr. Ahmet BURAN-Ercan ALKAYA; Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yay., Ank.2001
Volkan COŞKUN; Özbek Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara, 2000
Ertuğrul YAMAN, Özbek Türkçesiyle Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırması, TDK Yay., Ankara, 2000
Rıdvan ÖZTÜRK, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara, 1994
Sıra Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 Türkçeyi doğru, güzel ve anlaşılır bir şekilde kullanma becerisine ulaşır. X
2 Atatürk İlkeleri ve inkılapları konusunda bilgi edinir.
3 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yapılmış güncel araştırmaları takip edebilecek düzeyde yabancı dil bilgisi kazanmayı amaç edinir.
4 Türk dilini ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi ve anlam bilgisi bakımından inceler. X
5 Türk Dili ve Edebiyatının metinlerini başlangıcından günümüze kadar edebi olarak ve dil bilgisi açısından değerlendirebilir. X
6 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yazılmış temel eserleri tanır; Türk dilinin tarihi gelişimini temsil eden örnek metinleri okur ve çeviri yazıya aktarır. X
7 Çağdaş ve klasik edebiyat bilgi ve teorilerini, belirli akımlar ve kuramlar çerçevesinde değerlendirir, edebiyat ve dil bilimi açısından eleştiri yapar.
8 Edebi dönemler (klasik veya çağdaş), edebi akımlar ve şahsiyetler üzerinde, mesleki sorumluluk bilinciyle bilimsel, edebi , disiplinler arası araştırmalar yapar.
9 Lehçe, şive ve ağız bilgisinin içeriğini anlar; Türkiye Türkçesinin ağızlarına ait metinleri inceler.
10 Gerekli metot, yöntem ve teknikleri öğrenerek halk bilimi alanında araştırma ve derleme yapabilir
11 Türk Dili ve Edebiyatı alanında akademik düzeyde araştırma ve çalışma yapabilmenin temel bilgi ve becerilerine sahip olur. X
12 Türk Dili ve Edebiyatı Programında edindiği bilgi ve teorileri; eğitim-öğretim, araştırma ve kamusal hizmet alanlarında kullanır ve uygular. X
13 Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilincini ve bunu gerçekleştirmeye dönük becerileri edinir. X
14 Türk Dili ve Edebiyatı alanında mesleki sorumluluk ve ahlaki değerleri gözetir. X
# Ders Öğrenme Çıktılarının Program Çıktılarına Katkısı PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13 PÇ 14
1 Özbek-Y.Uygur Türkçesinin dayandığı tarihî şiveleri kronolojik olarak sıralar. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
2 2. Özbek-Y.Uygur Türkçesinin çağdaş Türk şiveleri içindeki konumunu anlatır. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
3 Özbek-Y.Uygur Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini kendi cümleleriyle ifade eder. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
4 Okuduğu bir metnin Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait olup olmadığını belirler. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
5 Kiril harfli bir Özbek-Y.Uygur Türkçesi metninin çevriyazı harfli karşılığını gösterir. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
6 Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait bir edebî metnin Türkiye Türkçesi karşılığını gösterir. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
7 Ses ve şekil bilgisi birikiminden şivenin özellikleriyle ilgili bilgilerinden yararlanarak Özbek-Y.Uygur Türkçesine ait cümle ve kelimeleri çözümler. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
8 Özbek-Y.Uygur Türkçesini diğer çağdaş Türk şiveleriyle karşılaştırırarak onlardan ayırt eder. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
9 Türkiye Türkçesine ait bir metindeki ifadelerin Özbek-Y.Uygur Türkçesiyle nasıl anlatılabileceğini tasarlar. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
10 Elindeki bir Özbek-Y.Uygur Türkçesi metninde gördüğü özellikleri bu şivenin genel özelliklerine göre derleyip düzenler. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
11 Ses ve şekil bilgisi birikiminden yararlanarak Özbek-Y.Uygur Türkçesindeki ses ve şekil özelliklerinin ileride hangi biçimleri alacağı konusunda tahminde bulunur. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
12 Elindeki bir metnin tarihî mi çağdaş mı olduğu konusunda hüküm verir ve edebîlik bakımından değer biçer. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
13 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesini öğrenir. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
14 Yeni Uygur Türkçesinin özelliklerinin seçilmiş şiir, destan vb. manzum metinler üzerinde gösterilmesini öğrenir. 2 0 0 2 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
15 Özbek-Yeni Uygur Türkçesi ile diğer şiveler arasında bağlantı kurar. 2 0 0 1 4 5 0 0 0 0 3 2 3 3
Değerlendirme Sistemi
Yarıyıl Çalışmaları Katkı Oranı
1. Ara Sınav 70
1. Kısa Sınav 10
2. Kısa Sınav 10
1. Ödev 10
Toplam 100
1. Yıl İçinin Başarıya 40
1. Final 60
Toplam 100
AKTS - İş Yükü Etkinlik Sayı Süre (Saat) Toplam İş Yükü (Saat)
Ders Süresi (Sınav haftası dahildir: 16x toplam ders saati) 16 4 64
Ara Sınav 1 10 10
Ödev 1 15 15
Performans Görevi (Laboratuvar) 1 15 15
Final 1 10 10
Toplam İş Yükü 114
Toplam İş Yükü / 25 (Saat) 4,56
dersAKTSKredisi 5