1. Eğitim Bilgi Sistemi
  2. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
  3. Dilbilim (2024 - 2025)
Ders Adı Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS
Dilbilim TDE 354 6 4 + 0 4 6
Ön Koşul Dersleri
Önerilen Seçmeli Dersler

Anlam bilgisi
Dersin Dili Türkçe
Dersin Seviyesi Lisans
Dersin Türü Zorunlu
Dersin Koordinatörü Doç.Dr. ŞAHRU PİLTEN UFUK
Dersi Verenler Doç.Dr. ŞAHRU PİLTEN UFUK, Arş.Gör.Dr. TUĞÇE TAKOĞLU,
Dersin Yardımcıları
Dersin Kategorisi Alanına Uygun Temel Öğretim
Dersin Amacı

Dilbilimin temel kavramlarını, yöntemlerini ve alt disiplinlerini tanıtmak; bu bilgileri Türk diliyle ilişkilendirerek öğrencilerin dilin bilimsel çözümlemesine yönelik farkındalık kazanmalarını sağlamak.
Dersin İçeriği

Bu ders, dilbilimin tanımı, kapsamı, tarihsel gelişimi, temel kavramları ve alt alanları çerçevesinde Türk dilinin yapısını bilimsel açıdan incelemeye yönelik kuramsal ve uygulamalı bilgileri kapsar.
Kalkınma Amaçları
# Ders Öğrenme Çıktıları Öğretim Yöntemleri Ölçme Yöntemleri
1 Temel dilbilim kavramlarını tanır ve açıklayabilir. Anlatım, Çoktan Seçmeli Testler, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı),
2 Dilin toplumsal, kültürel ve tarihsel boyutlarını ayırt edebilir. Soru-Cevap, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı), Çoktan Seçmeli Testler,
3 Türkçeyi dünya dilleri içinde tipolojik ve genetik açıdan konumlandırabilir. Anlatım, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı), Çoktan Seçmeli Testler,
4 Dil düzeylerinde (ses, biçim, dizim, sözcük, anlam) kullanılan temel çözümleme yöntemlerini uygular. Problem Çözme, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı), Çoktan Seçmeli Testler,
5 Sözcükbilimsel ve anlambilimsel yaklaşımlarla dildeki değişim, türetme ve anlam kaymalarını analiz eder. Anlatım, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı), Çoktan Seçmeli Testler,
6 Dilbilimin alt dallarına ilişkin kuramsal bilgileri kullanarak Türkçedeki dil yapılarını evrensel dil kuramlarıyla uyum ve ayrışma yönünden değerlendirir. Anlatım, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı), Çoktan Seçmeli Testler,
Hafta Ders Konuları Ön Hazırlık
1 Dil, Dil bilim, Bildirişim ve İnsan Dili Dil nedir?, Dilbilimin tanımı, tarihçesi, dallar; bildirişim dizgeleri, işaret bilim; insan dili ve özellikleri, dil-düşünce ilişkisi “Dil”, “iletişim”, “bildirişim dizgesi” ve “dilbilim” kavramlarının incelenmesi; sözlük ve akademik tanımlardan örneklerin karşılaştırılması
2 Dil ve Toplum-Kültür – Türler ve Köken Dilin toplumsal işlevi, kültürel yönü, doğal/özel/yapay diller, argo-jargon, dilin doğuş kuramları Doğal dil, yapay dil, argo ve jargon türleri hakkında genel kaynaklardan kısa okumalar yapılması; “dil-toplum ilişkisi” konulu popüler veya akademik bir yazının okunması
3 Dünya Dilleri – Tipoloji – Aileler – Yöntemler Yeryüzü dilleri, tipoloji, genetik/yapısal sınıflamalar, Hint-Avrupa, Ural-Altay, Hami-Sami dilleri, dil alışverişi, lehçebilim ve yöntemler “Dil ailesi”, “tipoloji”, “lehçe” ve “ağız” kavramlarının incelenmesi; Türkçenin hangi dil ailesine ait olduğu üzerine kısa bir araştırma yapılması
4 Ses bilim I Geleneksel yaklaşımlar Fonetik ve fonolojiye dair giriş düzeyinde kaynaklardan temel tanımların okunması; Türkçedeki temel ses özelliklerinin (ünlüler/ünsüzler) gözden geçirilmesi
5 Ses bilim II Çağdaş yaklaşımlar Sesbilimin alt dalları (akustik, fizyolojik, dinleyiş, görevsel) hakkında sınıflayıcı bir tablo hazırlanması; ses olaylarının Türkçedeki örnekleri üzerinde ön okuma yapılması
6 Biçim bilim I Geleneksel yaklaşımlar “Kök”, “gövde”, “ek”, “biçimbirim”, “yapım eki”, “çekim eki” kavramlarının araştırılması
7 Biçim bilim II Çağdaş yaklaşımlar Çağdaş biçim bilim çalışmaları üzerine araştırma yapılması
8 Dizim bilim I Geleneksel yaklaşımlar “Tümce”, “özne”, “yüklem”, “söz dizimi kuralları” gibi temel sözdizim kavramları üzerine okuma yapılması
9 Dizim bilim II Çağdaş yaklaşımlar Tümce türleri, bağlaçlar, sıralı/bileşik yapılar hakkında kısa metin örnekleri üzerinde sözdizimsel yapının gözlemlenmesi
10 Sözcük bilim I Sözvarlığı, sözcük türleri, deyimler, kalıplaşmış ifadeler “Sözvarlığı”, “sözcük türleri”, “deyim”, “kalıp ifade” kavramlarının araştırılması
11 Sözcük bilim II Terimler, yabancı sözcükler, Türkçenin sözvarlığı özellikleri “Terim”, “yabancı sözcük”, “alıntı kelime” gibi kavramlar üzerine okuma yapılması; Türkçede sözcük alışverişine dair kısa liste hazırlanması
12 Anlam bilim I (Durgun) Kavram, gösterge, anlam türleri, çok anlamlılık, eş anlamlılık, zıt anlamlılık, benzetme, kalıplaşmış ifadeler “Anlam”, “kavram”, “gösterge”, “çokanlamlılık”, “eşanlamlılık” gibi temel anlambilim kavramlarının incelenmesi
13 Anlam bilim II (Gelişimsel) Anlam değişmeleri, aktarım türleri, daralma, genişleme “Anlam değişmeleri”, “daralma”, “genişleme”, “ad aktarması” gibi süreçler hakkında örnekli açıklamalardan oluşan bir metin üzerinden okuma yapılması
14 Genel Değerlendirme Önceki haftalardaki temel kavramların tekrar gözden geçirilmesi; seçmeli örnek metinler üzerinde kavramsal çözümlemeye hazırlık yapılması
Kaynaklar
Ders Notu

Ders boyunca, her hafta için kaynak dil bilim kitaplarından belirli bölümler esas alınarak hazırlanmış özet ve sunum notları dağıtılacaktır. Ek olarak, tartışma soruları ve kısa alıştırmalar içeren yönlendirmeli çalışma sayfaları sunulacaktır.
Ders Kaynakları

Aksan, D. (1982–1987). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim (Cilt I–III). Türk Dil Kurumu Yayınları.

Boz, E. (Ed.). (2018). Dilbilim: Teorik ve uygulamalı alanlar. Gazi Kitabevi.

Crystal, D. (2014). Dilbilim nedir? (Z. Kılıç, Çev.). Pegem Akademi Yayıncılık.
(Orijinal eser 1987’de yayımlanmıştır.)

Rifat, M. (Ed.). (2020). 20. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları 1-2. Yapı Kredi Yayınları.

Rifat, M. (Ed.). (2020). XX. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları: Tarihçe ve eleştirel düşünceler 1. OM Yayınevi.

Rifat, M. (Ed.). (2021). XX. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları 2: Temel metinler. OM Yayınevi.

Kolektif. (Ed.). (2021). Sınırları aşan dilbilim (1. Cilt). İthaki Yayınları.

Kolektif. (Ed.). (2022). Dilbilim kuramları & iki düzlem beş kuram. İthaki Yayınları.

Uçan, H. (2017). Dilbilim, göstergebilim ve edebiyat eğitimi. İz Yayıncılık.

Demirci, K. (2021). Türkoloji için dilbilim: Konular, kavramlar, teoriler. Anı Yayıncılık.

Yaylagül, Ö. (2019). Göstergebilim ve dilbilim. Hece Yayınları.

 

König, G. (2015). Dilbilim ve uygulamaları. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.

 
Sıra Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 Türkçeyi doğru, güzel ve anlaşılır bir şekilde kullanma becerisine ulaşır. X
2 Atatürk İlkeleri ve inkılapları konusunda bilgi edinir.
3 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yapılmış güncel araştırmaları takip edebilecek düzeyde yabancı dil bilgisi kazanmayı amaç edinir.
4 Türk dilini ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi ve anlam bilgisi bakımından inceler. X
5 Türk Dili ve Edebiyatının metinlerini başlangıcından günümüze kadar edebi olarak ve dil bilgisi açısından değerlendirebilir. X
6 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yazılmış temel eserleri tanır; Türk dilinin tarihi gelişimini temsil eden örnek metinleri okur ve çeviri yazıya aktarır. X
7 Çağdaş ve klasik edebiyat bilgi ve teorilerini, belirli akımlar ve kuramlar çerçevesinde değerlendirir, edebiyat ve dil bilimi açısından eleştiri yapar.
8 Edebi dönemler (klasik veya çağdaş), edebi akımlar ve şahsiyetler üzerinde, mesleki sorumluluk bilinciyle bilimsel, edebi , disiplinler arası araştırmalar yapar. X
9 Lehçe, şive ve ağız bilgisinin içeriğini anlar; Türkiye Türkçesinin ağızlarına ait metinleri inceler. X
10 Gerekli metot, yöntem ve teknikleri öğrenerek halk bilimi alanında araştırma ve derleme yapabilir X
11 Türk Dili ve Edebiyatı alanında akademik düzeyde araştırma ve çalışma yapabilmenin temel bilgi ve becerilerine sahip olur. X
12 Türk Dili ve Edebiyatı Programında edindiği bilgi ve teorileri; eğitim-öğretim, araştırma ve kamusal hizmet alanlarında kullanır ve uygular. X
13 Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilincini ve bunu gerçekleştirmeye dönük becerileri edinir. X
14 Türk Dili ve Edebiyatı alanında mesleki sorumluluk ve ahlaki değerleri gözetir. X
# Ders Öğrenme Çıktılarının Program Çıktılarına Katkısı PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13 PÇ 14
1 Temel dilbilim kavramlarını tanır ve açıklayabilir. 5 5 3 3 3
2 Dilin toplumsal, kültürel ve tarihsel boyutlarını ayırt edebilir. 2 0 0 5 0 0 0 4 5 3 3 2
3 Türkçeyi dünya dilleri içinde tipolojik ve genetik açıdan konumlandırabilir.
4 Dil düzeylerinde (ses, biçim, dizim, sözcük, anlam) kullanılan temel çözümleme yöntemlerini uygular.
5 Sözcükbilimsel ve anlambilimsel yaklaşımlarla dildeki değişim, türetme ve anlam kaymalarını analiz eder. 4 5 2 2 0 5 2 2 2
6 Dilbilimin alt dallarına ilişkin kuramsal bilgileri kullanarak Türkçedeki dil yapılarını evrensel dil kuramlarıyla uyum ve ayrışma yönünden değerlendirir. 2 5 2 2 5 2 4 3
Değerlendirme Sistemi
Yarıyıl Çalışmaları Katkı Oranı
Toplam 0
Toplam 0
AKTS - İş Yükü Etkinlik Sayı Süre (Saat) Toplam İş Yükü (Saat)
Ders Süresi (Sınav haftası dahildir: 16x toplam ders saati) 14 4 56
Sınıf Dışı Ders Çalışma Süresi(Ön çalışma, pekiştirme) 14 4 56
Ara Sınav 1 18 18
Final 1 20 20
Toplam İş Yükü 150
Toplam İş Yükü / 25 (Saat) 6
dersAKTSKredisi 6