1. Eğitim Bilgi Sistemi
  2. Eğitim Fakültesi
  3. Balkanlarda Osmanlı Şehirleri ve Şehirleşme Kültürü (2024 - 2025)
Ders Adı Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS
Balkanlarda Osmanlı Şehirleri ve Şehirleşme Kültürü EFG 026 0 2 + 0 2 3
Ön Koşul Dersleri
Önerilen Seçmeli Dersler
Dersin Dili Türkçe
Dersin Seviyesi Lisans
Dersin Türü Seçmeli
Dersin Koordinatörü Dr.Öğr.Üyesi SELÇUK URAL
Dersi Verenler Dr.Öğr.Üyesi SELÇUK URAL,
Dersin Yardımcıları
Dersin Kategorisi Diğer
Dersin Amacı

Tarihsel çağların tanımlanması, Yeniçağda Osmanlı Devletinin idari, iktisadi ve sosyo-kültürel yapısı, Yeniçağda Osmanlı fetih ve genişleme politikası, Balkanların tarihi, siyasi ve coğrafi alanının tanımı, Osmanlıların ilk Rumeli fetihleri ve fetih güzergâhları, Balkan şehirlerinin fethediliş süreçleri, Balkan coğrafyasının Osmanlı idaresi altına girmesi, Osmanlıların Balkanlarda uyguladığı iskân ve şehircilik politikaları, Osmanlı idaresinde Balkan şehirlerinde görülen yapısal (idari, dini, içtimai, iktisadi) değişiklikler, Balkanlarda oluşturulan Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özellikleri, Osmanlı Devletinin Yeniçağda Balkanlardaki diğer siyasi devletlerle ilişkileri hakkında ayrıntılı bilgi vermek. 
Dersin İçeriği

Yeniçağın tarihsel süreç tanımlamaları, Balkan coğrafyasının konumu ve stratejik önemi, Osmanlı öncesi Balkan devletleri ile toplulukları, Yeniçağda Osmanlı Devletinin siyasal sınırları, Osmanlıların Balkan fetih politikası ve fetih güzergâhı, Balkanların fethini kolaylaştıran etkenler, Osmanlı Devletinin Rumeli’deki ilk fetihleri ve Türk egemenliğinde Balkanlar, Balkanlarda Osmanlı şehirleşme kültürü, Osmanlı idaresinde Balkan şehirleri, Yeniçağda Balkan şehirlerinde Türk-İslam Medeniyeti eserleri, Balkan şehirlerinde Türk-İslam tipi iskân ve şehircilik örnekleri, Balkan şehirleri özelinde Rumeli’de içtimai, dini, iktisadi ve idari manada Türk egemenliği.
Kalkınma Amaçları
# Ders Öğrenme Çıktıları Öğretim Yöntemleri Ölçme Yöntemleri
1 Balkanlardaki Osmanlı siyasal tarihi alanında en güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç ve gereçleri ve diğer bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri düzeyde bilgi ve kavrayışa sahip olur, bunları kullanır.
2 Balkan coğrafyasının tanımı ile birlikte Balkanların coğrafi sınırlarının tarih içindeki yeri, değişimi ve önemini kavrar.
3 Balkanlar ve Rumeli coğrafyası ile ilgili tarihsel tanımları, fikirleri ve verileri kavrar ve bilimsel yöntemlerle değerlendirir.
4 Osmanlıların Rumeli’ye ilk geçişleri, gerçekleştirilen ilk fetih bölgesi ile birlikte bölgedeki diğer devletlerle ilk siyasi ilişkilerini yorumlar.
5 Osmanlıların Balkanları fethi için kullandığı fetih ve iskân güzergâhını ve bu yol üzerinde yer alan şehirlerin Balkanlar için stratejik önemlerini değerlendirir.
6 Osmanlı Devletinin Balkanlarda uyguladığı iskân politikaları değerlendirir.
7 Osmanlılarda şehir anlayışını, Balkanlarda Türk-İslam tarzı Osmanlı şehirlerinin kuruluşu ve idare tarzını kavrar.
8 Balkanlardaki Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özelliklerini kavrar.
9 Osmanlı Devletinin Balkanlardan özellikle 19. yüzyıl itibariyle ayrılmasına sebep olan siyasi, iktisadi ve içtimai sebepleri kavrar.
Hafta Ders Konuları Ön Hazırlık
1 Balkan coğrafyasının sınırları, tarihsel gelişim süreci ve stratejik önemi. Osmanlı hâkimiyeti öncesi Balkan Tarihi ve Osmanlıların Balkanlardaki egemenlik safhasına ilişkin kaynakların tahlili.
2 Balkan ile Rumeli kavramlarının manaları, tarihsel tanımlamalar ve terimsel kullanım şekilleri. Kavimler göçüyle birlikte Balkanlara gelen ilk Türk kavimleri, Balkanlardaki siyasi, iktisadi ve içtimai etkileri ile birlikte Balkanlardaki yer adları değişiklikleri.
3 Osmanlıların Balkanlara (Gelibolu’ya) İlk Geçiş Süreci: a.Osmanlıların Rumeli akınlarında takip ettiği istikâmetler. b. Gelibolu ve Balkanlara geçişi ve ilerleyişi kolaylaştıran etkenler. c.Osmanlıların Gelibolu’ya geçişi ve ilk askeri faaliyetler. d.Edirne’nin Fethi ve Balkanlara Çıkış.
4 Osmanlı Devletinin Gelibolu’ya Geçişi ve Balkanların Fethedilme Süreci: a. Rumeli’de Türk Yerleşmesinin Başlaması. b.Edirne’nin Fethinden Sonra Balkanlardaki Yeni Siyasi Gelişmeler (I.Çirmen (Sırp Sındığı) ve II.Çirmen Savaşlarıyla Bölgedeki Derebeylerin Osmanlı Vassalı Haline Dönüştürülmesi). c.Osmanlıların Yeni Hedefi Sırbistan, Makedonya ve Bulgaristan Toprakları. d.Kosova Savaşı ve Balkanlarda Kalıcı Osmanlı Etkisi.
5 Balkanlarda Osmanlı fetih güzergâhı (sağ, sol ve orta kol güzergâhı) ve bu güzergâhın belirlenmesinin stratejik nedenleri (Sol Kolda: Gümülcine, Serez, Tırhala, Üsküp, Filibe, Sağ Kolda: Niğbolu, Dobruca, Orta Kolda: Çirmen, Zağara, Filibe, Niş, Belgrad, Köstendil). Balkanlarda fetih süreci sonucu kesinleşen Osmanlı egemenliği.
6 Osmanlı Şehircilik Anlayışı ve Balkanlarda Osmanlı Tarzı Şehirlerin Oluşumu: a.Osmanlılarda şehir kavramı. b.Balkanlarda Türk-İslam tarzı şehirlerin kuruluşunda Osmanlı klasik şehir planlaması ve şehirlerin karakteristik özellikleri.
7 Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Sosyal-Kültürel Hayat ve Eğitim Müesseseleri: a.Sosyal kurumlar (vakıflar). b.Dini mabetler. c. Eğitim kurumları ve medreseler.
8 ARA SINAV
9 Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Nüfus ve İktisadi Hayat: a.Balkanlardaki Osmanlı şehirlerinde demografik yapı ve nüfus. b. Balkanlardaki Osmanlı şehirlerinde iktisadi yapı, ticaret ve üretim faaliyetleri.
10 Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Savunma ve Askeri Yapılar: a. Şehir savunmalarında kaleler ve stratejik önemleri.
11 Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Fetih ve İskân Politikaları: a.Osmanlıların Rumeli’deki Fetih Siyaseti. b.Balkanlarda Uygulanan İskân Politikası ve Şekilleri. c.Osmanlıların Balkan Devlet ve Topluluklarına Uyguladığı Vassallık Politikasının Esasları ve Yeniçağdaki Örnekleri.
12 Balkanlarda Osmanlı Dini Anlayışı ve Kültür-Medeniyeti: a.Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Hoşgörü (İstimalet) Politikası. b.Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Millet Politikası.
13 Osmanlı Devletinin Balkanlarda Uyguladığı Yönetim ve İdari Sistem: a.Osmanlı İdari Teşkilatında Rumeli. b.Balkanlarda Osmanlı İdaresindeki Vilayetler ve İdari Düzenlemeleri. c.Osmanlı Ordusunun Balkanlardaki Organizasyonu ve Balkanlardaki Osmanlı Üsleri.
14 Balkanlarda Kültürel Miras: a. Osmanlıların Balkanlara Kazandırdığı Mimari Eserler. b.Türk-İslam tarzında kurulan Balkan şehirlerindeki Kültürel Mirasın güncel durumu.
Kaynaklar
Ders Notu
Ders Kaynakları

Abidin Temizel, Uğur Özcan, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Defteri Hâkânî, Cilt I-II.

Aleksandre Popoviç, Balkanlarda İslam, İstanbul, 1995.

Aleksandre Stoyanovski, “XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Makedonya’nın Osmanlı Hâkimiyeti Devrinde İdari Taksimatı”, Çev. İsmail Eren, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, ss.213-230.

Andrew Baruch Wachtel, Dünya Tarihinde Balkanlar, Doğan Kitap, 2009.

Barbara Jelavich, Balkan Tarihi I, II, Küre Yayınları, İstanbul, 2006.

Cemil Gülseren, “Balkanlardaki Türk İzleri”, Somuncu Baba Dergisi, S.76, 2007, ss.54-57.

E.Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Cilt 3, 1981.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yay. Haz.S.Ali Kahraman, YKY, 2003.

Fatma Acun, “Osmanlı Şehirlerinde Devlet ve Sivil Toplum”, Sivil Toplum Dergisi, 2005, ss.51-60.

Feridun Emecen, “Osmanlılarda Yerleşik Hayat: Şehirliler Ve Köylüler”, Yeni Türkiye Osmanlı Özel Sayısı, ss.364-370.

Filiz Kaya, Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı İskân Siyaseti (XV. XVI. Yüzyıllar), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sos. Bil. Enstitüsü, 2006.

Georges Castellan, Balkanların Tarihi, Milliyet Yayınları, 1993.

Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Prizren, 2005, ss.20-43.

Halil İnalcık, Bülent Arı, “Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği Ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi Özel Sayısı, Cilt 3, Sayı 6, İstanbul, ss.27-56. 

Halime Doğru, 13-19. Yüzyıllar Arasında Sağ Kolun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, 2000.

İnciciyan L., H.D. Andreasyan, “Osmanlı Rumeli’si Tarih ve Coğrafyası”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 2-3, ss.11-88. 

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları.

Kemal Karpat, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, İmge Kitabevi, 2004.

Ljutfı, Nedzipi , XV-XVI. Yüzyıllarda Makedonya’da Kültür Ve Medeniyet, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış YL. Tezi, 2006.

M.Hüdai Şentürk, “Osmanlı Devletinin Kuruluş Devrinde Rumeli’de Uyguladığı İskân Siyaseti ve Neticeleri”, Belleten, Cilt LVII, S.218, TTK Basımevi, Ankara, 1993, ss.904-912.

Maria Todorova, Balkanları Tahayyül Etmek, İletişim Yayınları, 2015.

Mehmet İnbaşı, “Tarihsel Paerspektif Türklerin Balkanlara Yerleşmesi”, Balkan Türkleri Balkanlarda Türk Varlığı, ASAM, 2003.

Mehmet İnbaşı, “Fetihten İtibaren Üsküp’te Türk Nüfusu”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, Erzurum, ss.71-80.

Mehmet Hacısalihoğlu, “Makedonya, DİA, CXXVII, 2003, ss.437-444.

Mehmet Karagöz, “Osmanlı’da Şehir ve Şehirli Mekân İskân Beşeri Münasebetler XV-XVIII Yüzyıllar”, Osmanlı Yeni Türkiye Yayınları, ss.103-110. 

Mustafa CEZAR, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı Ve Klasik Dönem İmar Sistemi, 1985.

M.Türker Acaroğlu, Balkanlarda Türkçe Yer adları.

Osman Karatay, Bilgehan Atsız Gökdağ, Balkanlar El Kitabı, Akçağ Basım Yayın, 2013.

Sacit Kutlu, Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi üniversitesi Yayınları, 2018.

Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, İletişim Yayınları, 2015.

Suraiya, Faroqhi, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayat, Doğu Batı Yayınları, 2006.

Tuğrul Kihtir, Balkanların Osmanlı Tarihi, İnkılap Kitapevi, 2009.

Turgut Cansever, “Osmanlı Şehri”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 5, 1995.

Yunus Koç, “Osmanlıda Kent İskânı ve Demografisi 16-18. Yüzyıllar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi Özel Sayısı, Cilt 3, Sayı 6, ss.161-210.

Zafer Gölen, Abidin Temizel, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, Gece Kitaplığı, Cilt I-II, 2017.

Diyanet İslam Ansiklopedisi, Balkanlar ve Balkan şehirleri maddeleri.

Türkler Ansiklopedisi, Balkanlar ve Balkan şehirleri maddeleri.
Sıra EĞİTİM FAKÜLTESİ Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 X
Sıra SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ PROGRAMI (YENİ PLAN) Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 Sosyal bilgiler eğitimini destekleyen tarih, coğrafya, sosyoloji, antropoloji, siyaset bilimi gibi sosyal bilim disiplinlerine ilişkin teorik bilgiler kazanır. X
# Ders Öğrenme Çıktılarının Program Çıktılarına Katkısı PÇ 1 PÇ 1
1 Balkanlardaki Osmanlı siyasal tarihi alanında en güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç ve gereçleri ve diğer bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri düzeyde bilgi ve kavrayışa sahip olur, bunları kullanır. 5
2 Balkan coğrafyasının tanımı ile birlikte Balkanların coğrafi sınırlarının tarih içindeki yeri, değişimi ve önemini kavrar. 5
3 Balkanlar ve Rumeli coğrafyası ile ilgili tarihsel tanımları, fikirleri ve verileri kavrar ve bilimsel yöntemlerle değerlendirir. 5
4 Osmanlıların Rumeli’ye ilk geçişleri, gerçekleştirilen ilk fetih bölgesi ile birlikte bölgedeki diğer devletlerle ilk siyasi ilişkilerini yorumlar.
5 Osmanlıların Balkanları fethi için kullandığı fetih ve iskân güzergâhını ve bu yol üzerinde yer alan şehirlerin Balkanlar için stratejik önemlerini değerlendirir.
6 Osmanlı Devletinin Balkanlarda uyguladığı iskân politikaları değerlendirir.
7 Osmanlılarda şehir anlayışını, Balkanlarda Türk-İslam tarzı Osmanlı şehirlerinin kuruluşu ve idare tarzını kavrar.
8 Balkanlardaki Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özelliklerini kavrar.
9 Osmanlı Devletinin Balkanlardan özellikle 19. yüzyıl itibariyle ayrılmasına sebep olan siyasi, iktisadi ve içtimai sebepleri kavrar.
Değerlendirme Sistemi
Yarıyıl Çalışmaları Katkı Oranı
1. Ara Sınav 50
1. Ödev 50
Toplam 100
1. Final 50
1. Yıl İçinin Başarıya 50
Toplam 100
AKTS - İş Yükü Etkinlik Sayı Süre (Saat) Toplam İş Yükü (Saat)
Ders Süresi (Sınav haftası dahildir: 16x toplam ders saati) 16 2 32
Sınıf Dışı Ders Çalışma Süresi(Ön çalışma, pekiştirme) 8 2 16
Ara Sınav 1 10 10
Kısa Sınav 2 4 8
Ödev 1 10 10
Final 1 10 10
Toplam İş Yükü 86
Toplam İş Yükü / 25 (Saat) 3,44
Dersin AKTS Kredisi 3